Polska myśl polityczna
Koncepcje socjalistów
Kelles-Krauz wobec kwestii narodowej
Wojenne drogi polskich socjalistów
Koncepcje "demokracji społecznej"
Z rozważań lewicy socjalistycznej
Oskar Lange w latach II wojny światowej
Socjaliści w powojennej Polsce
"Kto podniesie sztandar jedności narodu?"
Spór o socjalistyczny humanizm
Koncepcje syndykalistów
Koncepcje OS "Wolność" 1939-1945
Koncepcje Związku Syndykalistów Polskich 1939-1945
Publikacje
Studia nad myślą socjalistyczną 1939-1948
Tradycja w myśli socjalistycznej 1939-1948
Na stronie
Z dziejów polskiej myśli politycznej
Wśród różnych nurtów polskiej myśli politycznej poczesne miejsce zajmowały koncepcje działaczy i teoretyków socjalistycznych. Zróżnicowany wewnętrznie, dzielący się w różnych okresach na odłamy i partie, ruch socjalstyczny odegrał doniosłą rolę w dziejach Polski w XIX i XX w. W końcu wieku XIX i na początku następnego stulecia szczególne znaczenie miały działalność i dorobek intelektualny Polskiej Partii Socjalistycznej. Na swych sztandarach wypisała ona dwa hasła: niepodległość i socjalizm, starając się połączyć cele społeczne z narodowymi, w zakresie tych ostatnich niezłomnie stojąc na gruncie utworzenia polskiego państwa narodowego. Najwybitniejszym teoretykiem kwestii narodowej i jej rozwiązania zgodnie z pryncypiami ruchu socjalistycznego był Kazimierz Kelles-Krauz.
W okresie II wojny światowej polski ruch socjalistyczny przeżywał burzliwe przemiany, stanowiące kontynuację wewnętrznych podziałów w PPS w latach międzywojennych. Doprowadziło to do ostatecznego ukształtowania się dwóch nurtów: większościowego ugrupowania występującego pod nazwą Ruch Mas Pracujacych Polski Wolność, Równość, Niepodległość (WRN), na czele którego stali naważniejsi działacze przedwojenni, oraz lewicowej organizacji Polscy Socjaliści, przekształconej następnie w Robotniczą Partię Polskich Socjalistów (RPPS). Oba te nurty wypracowały koncepcje zarówno bieżącej polityki, odnoszące się do rozwoju sytuacji wojennej i położenia sprawy polskiej, kształtowania struktur podziemia i jego oblicza politycznego i społecznego, jak i stanowiące wizje powojennej Polski, jej ustroju i miejsca w Europie.
Rozłam w RPPS na tle stosunku do Polskiej Partii Robotniczej i Krajowej Rady Narodowej zaowocował ukształtowaniem się nielicznej grupy, która poszła na pełna współpracę z komunistami, a w 1944 r. zainicjowała odbudowę Polskiej Partii Socjalistycznej jako ugrupowania najściślej współpracujacego z PPR. W maiarę rozwoju tej partii i napływu do niej dawnych czlonków i sympatyków ruchu socjalistycznego, przywódcy obrali kurs na umacnianie jej niezależności i równorzędności w stosunku do PPR przy utrzymaniu jednak sojuszu jako kamienia węgielnego nowej Polski. Najwybitniejszym ideologiem tego właśnie nurtu był Julian Hochfeld. Za sprawą działaczy PPS rozwineła się też jedna z najbardziej interesujących i ideologicznie znaczących dyskusji w drugiej połowie lat 40. - dyskusja o "socjalistycznym humanizmie".
W latach wojny wielu polskich działaczy socjalistycznych przebywało na obczyźnie. Także wśród nich zarysowały się wyraźne podziały zarówno na tle bieżącej polityki polskiej, jak i perspektyw na przyszłość. Wśród działaczy tych znalazł sie także Oskar Lange, już wówczas znay w świecie ekonomista i teoretyk socjalizmu.
W Polsce ruch syndykalistyczny nie odegrał poważnej roli politycznej, jednak w jego obrębie pojawiały się ciekawe idee i koncepcje. W latach II wojny światowej syndykaliści prezentowali interesujące i oryginalne pod wieloma wzgledami poglądy zarówno na kewstie bieżące, jak i na przyszłość Polski.